बौद्ध धर्म
बौद्ध धर्म हा जगातील सर्वात प्राचीन आणि प्रभावशाली धर्मांपैकी एक आहे. याचे संस्थापक महात्मा गौतम बुद्ध होते.
🔶 गौतम बुद्ध यांचे जीवन
- जन्म: इ.स.पूर्व ५६३, लुंबिनी (नेपाळ).
- वडील: राजा शुद्धोधन, आई: महामाया. पालनपोषण मावशी गौतमीने केले.
- बालपणीचे नाव: सिद्धार्थ.
- पत्नी: यशोधरा, पुत्र: राहुल.
- गृहत्याग: वयाच्या २९व्या वर्षी - 'महाभिनिष्क्रमण'.
- ज्ञानप्राप्ती: बोधगया (बोधीवृक्षाखाली, उरुबेला, बिहार).
- प्रथम उपदेश: सारनाथ – 'धर्मचक्र प्रवर्तन'.
- निर्वाण: वयाच्या ८०व्या वर्षी कुशीनगर येथे – 'महापरिनिर्वाण'.
🔶 तत्त्वज्ञान आणि शिकवण
✔️ चार आर्य सत्य
- दुःख
- दुःख समुदय
- दुःख निरोध
- दुःख निरोधगामी प्रतिपदा
✔️ अष्टांगिक मार्ग
- सम्यक दृष्टी
- योग्य संकल्प
- सम्यक वाक
- सम्यक कर्मांत
- सम्यक आजीव
- सम्यक व्यायाम
- सम्यक स्मृती
- सम्यक समाधी
🔶 बौद्ध धर्माची वैशिष्ट्ये
- देव व आत्म्यावर विश्वास नाही.
- पुनर्जन्म मान्य.
- त्रिरत्न – बुद्ध, धम्म, संघ.
- तीन पंथ – हीनयान, महायान, वज्रयान.
- संघाचे चार प्रकार – भिक्षू, भिक्षुणी, उपासक, उपासिका.
🔶 बौद्ध धर्माचा प्रसार
सम्राट अशोकाने तिसरी बौद्ध परिषद पाटलीपुत्र येथे घेतली. त्याच्या 'धर्ममहामात्रां'द्वारे बौद्ध धर्माचा प्रचार श्रीलंका, मध्य आशिया व पश्चिम आशियात केला.
🔶 बौद्ध परिषदा
- प्रथम परिषद: अध्यक्ष – महाकश्यप.
- तिसरी परिषद: अध्यक्ष – मौर्य सम्राट अशोक (पाटलीपुत्र).
🔶 शिष्य व अनुयायी
- मुख्य शिष्य – आनंद, सारिपुत्र, मौग्लायन, उपाली.
- राजे – बिंबिसार, प्रसेनजीत, उदयन.
- प्रथम महिला अनुयायी – गौतमी प्रजापती (सावत्र आई).
🔶 बौद्ध साहित्य
- त्रिपिटक: सुत्तपिटक (बुद्धाच्या शिकवणी), विनयपिटक (शिस्त), अभिधम्मपिटक (तत्त्वज्ञान).
- जातक कथा: बुद्धाचे पूर्वजन्म – पाली भाषेत.
- बुद्धचरित, सौन्द्रानंद: अश्वघोष – संस्कृत महाकाव्य.
- महाविभाषा: वसुमित्र – संस्कृत.
- ललितविस्तार: महायान ग्रंथ.
- सारिपुत्र प्रकरण: अश्वघोषांचे नाटक.
🔶 स्तूप आणि अवशेष
बुद्धांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या शरीराचे अवशेष आठ भागात विभागले गेले आणि खालील ठिकाणी स्तूप बांधले गेले:
- मगध
- वैशाली
- कपिलवस्तु
- अलकप्प
- रामागम
- बेठद्वीप
- पावा
- कुशीनगर
महात्मा बुद्धांचा अंतिम उपदेश 'सुमच्छ'ला दिला गेला. बुद्धांचे तत्त्वज्ञान आजही शांतता, करुणा आणि समतेचे प्रतीक मानले जाते.
0 टिप्पण्या